زاماک نام یک برند یا کارخانه خاص نیست؛ بلکه به جنس برخی از قطعات اشاره دارد که به‌مرورزمان به یک اصطلاح عمومی تبدیل شده است. درواقع، زاماک آلیاژی است که برخی از ابزارهای صنعتی از آن ساخته شده و یکی از اجزای حیاتی درب و پنجره دوجداره می باشد که نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.

آلیاژ زاماک چیست

زاماک‌ها بخش اساسی مکانیسم‌های قفل پنجره بوده و تضمین‌کننده ایمنی و جلوگیری از ورود ناخواسته از بیرون هستند. در پنجره‌های دوجداره، این آلیاژ به‌عنوان قطعه‌ای برای قفل و محکم نمودن لنگه بازشو به فریم یا چارچوب دیگر به کار می‌رود. هنگام حرکت دستگیره، قطعه استوانه‌ای روی اسپانیولت حرکت کرده و با باز شدن از آن جدا می‌شود. این وسیله در اندازه‌ها و اشکال گوناگون تولید شده و به‌عنوان یکی از قطعات تعویضی پنجره شناخته می‌شود.

به دلیل قرار گرفتن این قطعه تحت‌فشار، جنس، وزن و نوع آلیاژ آن، نقش مهمی در کیفیت تولید و عایق‌بندی درب و پنجره‌های UPVC ایفا می‌کند. اگرچه در نگاه اول زاماک ممکن است یک بخش کوچک به نظر برسد، اما ازنظر فنی، یکی از مهم‌ترین اجزای یراق‌آلات نصب شده بر روی پنجره‌های دوجداره یو پی‌وی‌سی و آلومینیومی هستند.

ویژگی‌ها و خصوصیات زاماک

آلیاژهای فلز روی که به این نام شناخته می‌شوند، مشهورترین آلیاژهای روی بوده و در سه دسته زاماک ۲، ۳ و ۵ طبقه‌بندی می‌شوند. عناصر اصلی تشکیل‌دهنده این آلیاژها عبارت‌اند از روی، آلومینیوم، مس و منیزیم، به‌علاوه مقدار بسیار کمی از آهن، سرب و قلع. درصد آلومینیوم در هر سه گروه حدود ۳.۵ تا ۴.۵ درصد است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آلیاژهای زاماک، حفظ ابعاد و دقت ابعادی بوده که آن‌ها را برای استفاده در صنایع مکانیکی و الکتریکی، خودروسازی، تولید اسباب‌بازی و پوشش‌های ضد خوردگی (گالوانیزه) مناسب می‌سازد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد هر یک از عناصر این آلیاژ، به موارد زیر توجه کنید:

• مس: وجود مس باعث افزایش استحکام کششی، مقاومت به خوردگی و سختی این آلیاژ شده و مقدار آن معمولاً حدود 1 درصد از ترکیبات این آلیاژ را تشکیل می‌دهد.
• منیزیم: این عنصر باعث افزایش سختی آلیاژ شده اما مقاومت به ضربه، افزایش طول و سیالیت مذاب را کاهش می‌دهد. همچنین، منیزیم دارای خاصیت اکسیژن زدایی است و مقاومت به خوردگی را نیز افزایش می‌دهد.

• روی: افزایش میزان روی در زاماک، استحکام و مقاومت آن را افزایش داده و میزان خوردگی را کاهش می‌دهد. این عنصر همچنین به حفظ و دقت ابعادی آلیاژها کمک کرده و در صنایع مختلف استفاده می‌شود.
• آلومینیوم: این عنصر باعث افزایش استحکام کششی، مقاومت به خزش، استحکام به ضربه و سختی زاماک می‌شود. درصد آلومینیوم در آن معمولاً در حدود 3.5 تا 4.3 درصد است. افزایش میزان آلومینیوم باعث افزایش شکنندگی این آلیاژ نیز می‌شود.

زاماک‌ها بیشتر در قطعاتی مانند دستگیره‌ها در اتومبیل‌ها کاربرد دارد که تحت‌فشار قرار دارند. همچنین، به دلیل زیبایی و ویژگی‌های متنوع آن، در ساخت قطعات تزئینی مانند اسباب‌بازی‌ها، زیورآلات و بدلیجات نیز استفاده می‌شود.

شیوه تولید زاماک

برای تولید این آلیاژ، ابتدا آلومینیوم ذوب شده و سپس قطعات مس خالص به مذاب آن اضافه می‌گردد. دما باید به حدی افزایش یابد که تمام مس در آلومینیوم حل شود. پس از آماده شدن آمیژان AL-Cu که ترد و شکننده است، آن را به‌صورت شمش ریخته‌گری می‌کنند.

پس از انجماد کامل شمش‌ها، در مرحله بعد روی ذوب می‌شود. سپس شمش‌های آمیژان AL-Cu  منجمد شده را درون بوته مذاب روی قرار می‌دهند. شمش‌ها باید به‌طور کامل در مذاب روی حل شوند. پس از آماده شدن مذاب آلیاژ، آن را ریخته‌گری می‌کنند.

با توجه به اینکه این آلیاژ دارای دامنه انجماد بسیار کوتاهی است، تمایل زیادی به انجماد پوسته‌ای دارد. این ویژگی باعث می‌شود که روش‌های ریخته‌گری فشاری و دایکست برای تولید این آلیاژ مناسب‌تر باشند. تغذیه گذاری و تعیین جهت انجماد برای تولید آن معمولاً به‌سادگی انجام می‌گیرد.

وزن مخصوص این آلیاژ بالا است، بنابراین در سیستم‌های فشاری بهتر است وزنه گذاری رعایت شود. با توجه به نقطه ذوب پایین، سیالیت مناسب و انقباض متمرکز، این عنصر گزینه‌ای مناسب برای ریخته‌گری به شمار می‌آید.

درنظر داشته باشید که استفاده از پودر مس در زاماک به منظور افزایش استحکام کششی، مقاومت به خوردگی و سختی آلیاژ انجام می‌شود. این فرآیند به دقت و کنترل بالا نیاز داشته تا خواص مطلوب آلیاژ حفظ گردد و محصول نهایی با کیفیت بالایی تولید شود.

کاربرد زاماک

همان‌طور که گفته شد، زاماک در قطعات تحت فشار استفاده شده و در این شرایط عملکرد بسیار مطلوبی دارد. به همین دلیل، در یراق‌آلات درب و پنجره و همچنین دستگیره‌ها بیشترین کاربرد را خواهد داشت. نقش این آلیاژ در درب و پنجره‌های دوجداره به این صورت است که به‌عنوان یراق برای قفل شدن و چسبیدن کامل لنگه به فریم استفاده می‌شود.

برای درک بهتر کاربرد آن، لازم است با اسپانیولت نیز آشنا شویم: اسپانیولت نوعی یراق است که معمولاً در پنجره‌های دوجداره با چند زبانه کوچک در امتداد طولی پروفیل لنگه درب یا پنجره را به چهارچوب قفل می‌کند. با درگیر شدن به زاماک، لنگه درب یا پنجره به‌طور محکم به چهارچوب می‌چسبد.

اسپانیولت در ابعاد مختلف برای درب‌ها و پنجره‌های دوجداره در اندازه‌های گوناگون قابل تهیه بوده و با دستگیره معمولی یا قفل درب عمل می‌کند. این ابزار و یراق در تولید انواع پنجره‌های دوجداره و آلومینیومی به‌کاربرده می‌شود.

این محصول نقش مهمی در رگلاژ نیز ایفا می‌کند و برای تنظیم صحیح آن و اطمینان از عملکرد صحیح درب و پنجره دوجداره ضروری است. همچنین، در صورت نیاز به تعمیر یراق‌آلات، زاماک قابل تعویض و تعمیر خواهد بود.

یکی از نکات مهم درباره این آلیاژ این است که با افزایش میزان روی در ترکیب آن، مقاومت و کاهش شکنندگی افزایش می‌یابد. درواقع، ۹۰ درصد این آلیاژ از فلز روی بوده و آلومینیوم نیز برای افزایش استحکام کششی و مقاومت در برابر ضربه به این آلیاژ اضافه می‌شود.

در ظاهر، زاماک ممکن است بخش کوچکی به نظر برسد، اما ازنظر فنی، یکی از مهم‌ترین اجزای یراق‌آلات نصب شده بر روی پنجره‌های دوجداره UPVC و آلومینیومی است.

انواع مختلف بر اساس مواد و درجه

زاماک‌ها معمولاً از فلزات مختلفی ساخته می‌شوند و هر یک از این مواد دارای خواص و مزایای منحصربه‌فردی هستند که آن‌ها را برای کاربردهای مختلف مناسب می‌سازد.

زاماک فولادی

زاماک‌های فولادی به‌عنوان بادوام‌ترین و قوی‌ترین نوع این آلیاژ شناخته می‌شوند. این نوع معمولاً از فولاد کربنی ساخته شده که دارای استحکام کششی بالایی هستند و در برابر تغییر شکل، مقاومت نشان می‌دهند. آلیاژ فولاد کربنی اغلب در کاربردهای امنیتی بالا مانند ساختمان‌های تجاری یا صنعتی استفاده می‌شوند. بااین‌حال، این نوع زاماک ممکن است در طول زمان و به‌ویژه در محیط‌های مرطوب یا ساحلی دچار زنگ‌زدگی و خوردگی می‌شوند.

برای مقابله با زنگ‌زدگی و خوردگی، زاماک‌های فولادی ضدزنگ یک گزینه مناسب هستند. این ابزار در درجه‌های مختلف موجود بوده که در بین آن‌ها، فولاد ضدزنگ 316 به‌عنوان مقاوم‌ترین و بادوام‌ترین در برابر خوردگی شناخته می‌شود. در محیط‌های دریایی یا ساحلی و همچنین جایی که قرار گرفتن در معرض آب‌شور و سایر عناصر خورنده معمول است، این آلیاژ کاربرد بیشتری دارد.

زاماک‌ آلومینیومی

آلومینیوم به دلیل وزن سبک و مقاومت بالایی که در برابر خوردگی دارد، به یک انتخاب محبوب برای اجزای پنجره تبدیل شده است. زاماک‌های آلومینیومی معمولاً از آلیاژهای آلومینیومی مانند 6061-T6  ساخته شده که به خاطر استحکام بالا و مقاومت عالی در برابر خوردگی شهرت دارند. این نوع ابزار در کاربردهای مسکونی یا تجاری به کار می‌روند، جایی که ترکیبی از استحکام، دوام و مقاومت در برابر خوردگی ضروری است.

زاماک‌ برنجی

برنج به‌عنوان یک آلیاژ فلزی، اصولاً از ترکیب مس و روی تشکیل شده و مقادیر کمی از فلزات دیگر برای افزایش استحکام و دوام به آن افزوده می‌شود. زاماک‌های برنجی به دلیل زیبایی و ظرافتی که دارند، معمولاً در طراحی پنجره‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، زیرا می‌توانند ظاهر یک پنجره را به‌طور چشمگیری ارتقا دهند.

این نوع ابزار نیز در برابر زنگ‌زدگی و کدر شدن مقاومت خوبی داشته و به همین دلیل، گزینه‌ای مناسب برای استفاده در پنجره‌های محیط‌های مرطوب یا ساحلی هستند. بااین‌حال، برنج به‌طورکلی به‌اندازه فولاد یا آلومینیوم قوی نیست، بنابراین استفاده از آن در مکان‌هایی که نیاز به امنیت بالا دارند، توصیه نمی‌شود.

نکات مهم در خرید زاماک

در هنگام خرید زاماک، باید به چند نکته کلیدی توجه کرده تا مطمئن شوید که محصول خریداری‌شده با نیازهای شما مطابقت دارد و از کیفیت بالایی نیز برخوردار است. این موارد عبارت‌اند از:

• تأمین‌کننده معتبر: از تأمین‌کنندگان تخصصی و معتبر خرید نمایید. تأمین‌کننده‌ای که اعتبار و سابقه خوبی دارد، محصول باکیفیت‌تری ارائه خواهد کرد.
• استحکام و دوام: بسته به کاربرد مورد نظر، استحکام و دوام زاماک باید مورد ارزیابی قرار گیرد. به‌ویژه در کاربردهایی که قطعات تحت فشار هستند، این موضوع اهمیت زیادی دارد.
• کیفیت و خلوص مواد اولیه: مطمئن شوید که مواد اولیه به‌کاررفته در تولید این محصول از کیفیت بالایی برخوردار بوده و خلوص لازم را دارند. آلودگی‌های فلزی می‌توانند بر عملکرد و دوام آلیاژ تأثیر منفی بگذارند.
• قیمت: قیمت این آلیاژ بر اساس ترکیب و کیفیت آن متفاوت است. بنابراین، به‌تناسب قیمت و کیفیت توجه کرده و از خرید محصولاتی با قیمت بسیار پایین که ممکن است کیفیت پایینی داشته باشند، اجتناب کنید.
• مقاومت به خوردگی: برای کاربردهایی که در معرض رطوبت و عوامل خورنده قرار دارند، مقاومت زاماک به خوردگی باید مد نظر قرار گیرد. ترکیباتی با درصد مناسب آلومینیوم و روی می‌توانند مقاومت به خوردگی را افزایش دهند.
• ترکیب شیمیایی: ترکیب دقیق این آلیاژ باید مشخص باشد. بررسی کنید که میزان عناصر اصلی مانند روی، آلومینیوم، مس و منیزیم در ترکیب آلیاژ مطابقت داشته باشد. نوع زاماک (2، 3، 5) که نیاز دارید را بر اساس کاربرد خود انتخاب نمایید.
• استانداردها و گواهی‌ها: دقت کنید که محصول موردنظر شما مطابق با استانداردهای صنعتی مربوطه بوده و دارای گواهی‌های لازم از مراجع معتبر باشد.
• کاربرد و نیازهای خاص: بسته به نیازهای خاص خود، محصولی با ترکیب و خواص مناسب انتخاب کنید. به‌عنوان‌مثال، برای کاربردهای تزئینی، زاماک با ظاهر بهتر و پرداخت سطحی مناسب‌تر است، درحالی‌که برای قطعات صنعتی، استحکام و دوام اهمیت بیشتری دارد.